Seyran..

Birde her esnaf senede bir kere kendi işçilerine bir seyran düzenlerlerdi. Böyle bir seyrana birkaç defa tanık oldum. Tabak esnafı arasında çok iyi bir tesanüt vardı. Çok dindar adamlardı. İşçilerini alır mesire yerlerinde onlara ziyafetler çekerlerdi. Gittiğimiz seyranlarda onlara çok rastlardım. Bunu toplu halde yapanlar olduğu gibi,her dükkan sahibi içinden geldiğinde işçilerini toplar bir baba şevkatiyle onları yedirir doyururdu. Tabii bu seyranların baş tatlısı da Hatay2ın milli tatlısı Künefeydi. Hemen çoğunlukla önce çiğköfte,arkasından da künefe gelirdi. Künefesiz,çiğköftesiz seyran,seyran sayılmazdı. Bunun dışında çarşı esnafı arasında birbiriyle iyi anlaşanlar seyran düzenlerlerdi. Bu şöyle olurdu. Bir iki dükkanın işçileri ve ustaları kendi aralarında anlaşır “Yarın seyrana gidelim mi?” diye birbirlerine danışır,çoğunluk gidelim derse bir komite kurulur,bunlar herkesten “Hörfene” toplar masrafları onlar yaparlar,seyranın intizamından,yapılan yemeklerin nefasetinden onlar sorumlu olurlardı. Bazı ustalarımız ve kalfalarımız bu konuda adeta uzman kişilerdi. Yaptıkları sıralar ve seyranlar dillerde dolaşırdı. Şen şakrak kişilerdi. Esnaf arasında bir tenasüd ve kardeşlik bağı oluşmuştu. Sanırım bu Lonca döneminin ve Ahilik’in bir mirasıydı. Her ne kadar çözülmüş isekte bu “Sıra ve Seyran”lar insanımızı bir araya getirdiğinden çarşı içinde bir birlik ruhu vardı. Hemen her gün bir arada olmak,bizi adeta bir ailenin bireyleri yapmış gibiydi. Biri hastalanacak olsa hemen biri görevlendirilir,para toplanır,doktora götürülür,ilacı alınırdı. Ölüm halinde yine para toplanır merhumun ailesine bir çıkın içinde gizlice verilirdi. Hayatın tüm zorluklarına rağmen böylesi bir dayanışma insanları birbirine bağlıyordu. İnsanlar arasında bir dayanışma ruhu kendiliğinden bir güneş gibi doğuyordu. Sevgi ve kardeşlik gönüllere böyle yerleşiyordu. Bütün bu olanlarda İslam’ın bir itici güç olduğunu vurgulamaya bilmem gerek var mı? Hemen herkes en azından cumasını kaçırmaz,tüm camiler Cuma günü tıklım tıklım dolardı. O Cuma günü hocaefendilerin vaaz ve nasihatlarını can kulağıyla dinlerler,hatta duygulanıp ağlarlardı. Halkın Fransızlara karşı bilinçlenmesinde bu hocaefendilerin çok büyük etkinliği olduğu bir vakıadır. Bazı haddini bilmezlerin saldırısına uğramaları maksatlıdır. İslam düşmanlığından kaynaklanmaktadır. Biz konumuza dönelim. Seyranların Antakya’lıların hayatında o zamanlar önemli bir yeri olduğunu vurguladık. Şimdi de “Sıra”lar hakkında sözedelim:Sıralar henüz örf ve adetlerimizin bozulmadığı,sinemanın toplumu etkilemediği dönemlerin önemli sosyal içerikli bir adetidir. Sosyal içerikli diyorum,çünkü insanların bir araya gelerek düşünerek eğlenmelerine,becerilerini ortaya koymalarına vesile olurdu. Aynı meslekten ve meşrebten insanlar,aynı mahalleden insanlar uzun kış gecelerini değerlendirirlerdi. Adından da anlaşılacağı gibi her grup her hafta sırayla bir ailede toplanırdı. Sırası gelen bir hafta içinde hazırlığını özenle yapmaya çalışır arkadaşlarına mahcup olmamaya olağan üstü bir çaba gösterirdi. Bir açığını yakalayacak olsalar bunu dillerine dolayacaklarını iyi bilirdi. Onun için her yapılacak yemeğin malzemesinin bolca olmasına ve lezzetli olmasına dikkat ederdi. Hatta,mahallede ün yapmış yaşlı hanımlardan en iyi oruk yapanlar o gece için rica edilir peylenirdi. Künefe’yi erkekler çoğu kez kendileri yaparlar,yapamayanlar evde bunu en iyi beceren birini görevlendirirlerdi. Kazara, künefenin peyniri sünmezse,yağı az konmuşsa “Bre hey herif. Sende bu işi iyi bilmiyorsun. İnsan söylemez mi? Peyniri beraber alırdık. Bugün Hüseyin efendi de çok güzel bir Hellüm peyniri vardı. Hele bir tereyağı gelmişti ayranı damlıyordu.” Çıkıştıkları olurdu. Etin iyisi,kimde,yağın,peynirin iyisi kimde bu iyi bilinmeliydi ki,yemekler lezzetli olsun. Kentte kim en iyi Künefe ve Oruk yapıyorsa bu şöhreti dilden dile dolaşırdı.
Sıralarda önde gelen özellik:Hem eğlenmek,hem öğrenmekti. Maniler,söylenirken en özlüleri seçilir,bilmeceler seçilirken düşünceyi ve zihni açacak olanlar tercih edilirdi. Şarkılar,türküler koro halinde söylenir,hatta ilahi ve kaside söyleyen ünlü sesi güzel kimseler baş tacı edilirlerdi. Maniler ve şiirlerle karşılıklı atışmalar,yarışmalar bile yapılırdı. Yüksük oyunları da bu gecelerin eğlenceleri arasındaydı. Bizde taklit yapan kişilere “Mezzekçi” derler. Yani iyi taklit yapan kimse demekti. Bu “Sıra Gecesi”nin ünlü mezzekçileri,hikaye ve fıkra anlatanları sıradan sıraya davet edilirlerdi. Pek çok “Nekre”ler arasında Abuali adında yaşlı bir zat vardı. Bunun şakalarına,taşlamalarına herkes gönüllüydü. Ona takılırlar,zorla söletirler,nasiplerini de alırlardı. Bunun dışında Mehmet Hariri gelirdi. Sıra gecelerinin baş tacı,bu gibi sözü sohbeti güzel olanlardı. Onların bulunmadığı gecelerin sönük geçtiği söylenir “Mehmet Hariri olacaktı ki görecektiniz. Milleti gülmekten kırıp geçirir, yaptığı taklitlerle,söylediği kasidelerle herkesi mest ederdi. Bu sefer tabakların sırasına sözvermiş İnşallah gelecek sıramızda onu da getireceğim. Evinin önünde nöbet tutar bir yere göndermem” derlerdi. Bu zat gerçekten çok şakacı,nekre bir kişiydi. Onu sevmeyen yoktu. Her dükkanın önünden geçerken “Hecci gel bir kahvemizi iç” diye davet edilirdi. Bazen işi olduğunu bahane ederek savuşmak istese de, kolundan zorla tutularak içeri buyur edilmek istenir,hatta yalvar yakar olunurdu. Böyle nazlı bir tavır alması adetiydi. Israr edilmesinden hoşlanırdı. Onun girdiği dükkan işi gücü bırakır onu dinlerdi. Onun olduğu meclisler bir neşe çağlayanı haline gelirdi.
Söz şiir’den,Mani’den,Kaside’den,İlahi’den açılmışken,Hatay’ın yetiştirdiği yörede ün yapmış Nafi Miskinoğlu’nun bir kasidesini buraya aktarmadan edemeyeceğim. Merhumun Antakya sevgisi coşkun bir çağlayan gibi dile gelmiş:
ANTAKYA’YA KASİDE
Bu Antakkiye şehri bir güzel şihir dilaradır.
Buna nisbetle Halep bir şehri sengistanı haradır.

Yeşil sahili bir ırmak geçer şehrin kenarından
Önü bir bahri hülya,arkası bir guhu sevdadır.

Geçerken el eder yer yer çınarlar,çeşmeler vardır.
Serindir gölgesi,hoştur suyu,pek neş’e bahşadır.

Yeşildir arz-ı,daim nur akar mavi semasından
Kızıl ufkunda akşam vakti bir volkan peydadır.

Bulutlar pembe bir ehram olmuştur şevahikte
Cebel-i Musa’sı amma galiba bişr Turu Sina’dır.

Değildir inleyen boş bir seda cevvelinde akşam vakti
Dolab-ı nehri Asi’nin eninin zikri Mevla’dır.

Gece ta subha dek sevda eser ufku hayalinde
Havayı dilküşası seteser meşhunu hülyadır.

Eder ihya dili uşşakı bir nim tebessümle
Ne dilberler vardır ki sanırsın Mesiha’dır.

Ne ahular esir etmiş ne ahu gözlüler vardır
Bu sahnın desti aşkı sahnai mecnunu leyladır.
Hatay’ımızın insanı doğuştan şair ruhludur. Düğünde, dernekte,köyde,kentte şiirler okunur,Mani’ler söylenir. Bizden önce yaşamış nice halk şairi gelmiş geçmiş Yunus misali. Çoğu ustaları Yunus gibi Hakka yakarmışlar,Gül dalına konan Bülbül gibi feryad etmişler… İsimleri bize ulaşanları hiç olsun buraya adlarını yazalım. Belki,birkaç mısralarını,beyitlerini de alırız. O engin gönül insanlarının inşallah ruhlarını yad etmiş oluruz.
Yukarıda Antakya medreselerinin ününden,yöredeki etkisinden de sözetmiştik. Dört yüz bin yıldan beri İslam dünyasına tanınmış alim ve Muhadisler,Fıkıhçılar,Şairler ve düşünürler yetiştiren Hatay’ın bu özelliği nereden geliyordu. Hatay’da dağ yeşil,ova yeşil,gök mavi,çağlayarak akan sular insanı şair yapmazsa ne yapar? İnsanımızın şakacı ve iyimser olması,içindeki sevgiyi dile getirmesi,coşkulu olması bu güzellikler içinde yaşamasındandır. Aşk söyletir,diye boşuna söylenmemiştir. Allah’ın yarattığı bu harika güzellikler karşısında yürekler nasıl konuşmaz? Nasıl dillenmez? Burada
“Dil odur ki, Hak’kı söyleye..
Yol odur ki, Hak’ka vara..” diyen Salahattin Eşli hatırlamamak olur mu? Bizde öyle ,öyle yapacağız. Dili Hakkı söyleyenleri hayırla anacağız. Hak yol’da yürüyenler gönül dolusu sevgimizi sunacağız. Onlara rabbimizden rahmet dileyeceğiz. Onların torunları olarak, sanırım bu kadar kadirşinaslık görevimizdir…
Adları ve şiirleri dilden dile bize kadar ulaşan çok eskilerden, önce divan şairlerimizden başlayalım. Antakya kasidesi beni öylesine duygulandırdı ki, bunu biraz açacağım. Hemşerilerimizden isimleri Taberi tarihine ve İbni Esir,Ebulfeda,Halep tarihi,Halep salnamesi gibi tanınmış eserlere girecek kadar ünlü olanları Van mısraları “Darb-ı mesel” gibi hala dillerde dolaşanlar var. Şehdi,Sabri,Şuuri,Münif,Sadık,Akif,Mehmet Sun’i,Şemsi,Yahya,Abdüssamed,Attarzade İzzet,Nazım şairlerimiz çok eskilerden..
19. y.y. ortalarından yaşamış ve 20. y.y. başlarına ulaşmış olanlardan Bereketzadelerden Refet Bey,Yahya Asaf beydir. Onları izleyenlerden Vedi Münir’le kardeşi Zübeyr (Karabay) ve Nafi Miskinoğlu en ünlüleridir… Bu sonuncu kuşak,”Teceddüd Eedebiyat”ının Hatay’a yerleşmesinde rolleri büyük olmuş. Onları izleyen, bir çok genç şairin yetişmesine öncülük edenlerden.

Asude geçen zamanım...

En asude geçen zamanım, her halde hocada okuduğum günlerdedir. Hayatın güzelliklerini gördüğümüz yaşımız, bir yağmur damlası kadar saf olduğumuz ilkokul çağımızdır. Endişe ve korkulardan uzak, yaşama bilincinden uzak o yıllar ne güzeldi. Yada bize öyle görünüyordu. Hayatın içindeki çirkinlikleri değil de, güzellikleri görüyor olmalıydık. Zalimleşen insanları değil, şevkatli olanları görüyorduk o yaşlarda. Bir hacı Asiye kadın vardı. Bana bir Kuranı Kerim hediye etmişti. Bende indirdiğim hatimi onun ölülerinin ruhuna göndermiştim. Beni Basıka köyüne davet ettiydi. Hocamdan bir izin koparmak için amcamı ricacı göndermiştim. İzin çıkınca ver elini Baslıka köyü. İncir ve üzümlerle donanmış bahçeleri ilk defa orada gördüm. Hele her biri bir ceviz ağacı büyüklüğünde armut ağaçlarından, sarkan armutlar çok hoşuma gitmişti. Köye giderken giydiğim bir kasket yüzünden köyün hocası beni azarlamıştı. Ben ne bilirdim böyle olacağını? Orta ve liseli öğrenciler o zamanlar bu kasketleri giyiyorlardı. Türkiye’de giyildiği için Antakya’da da giyilmesi moda olmuştu. Ortasında da bir meşe yapraklarından ay yıldızlı bir arma vardı. Hocaefendi elindeki bastonla başımdaki bu şapkayı itti ve “ çıkar at başından şu gavurun şapkasını!sen Müslüman değil misin?” dedi. Ama ben şaşırmıştım. Kimse bana böyle bir şey söylememişti.”Elhamdülillah Müslüman’ım! Günah olduğunu bilmiyordum” dedim ve hemen çıkarttım başımdakini. Bir daha da giymedim. Hocamız Enver efendi bize hiçbir şey anlatmazdı. Sadece ders verirdi. Hatta ben camiye vaazlara merak sarmıştım her Cuma Habibinneccar camiine yada, yeni camiye gider vaaz dinlerdim. O zamanlar bembeyaz sakalıyla çok sevdiğim bir müftü vardı eşraftan biriydi. Vaazları çok kalabalık oluyordu. Belki, fazla bir şey anlamıyordum,ama,ruhuma bir şeyler doluyordu. Hocam bunu görünce “ne anlıyorsun bu vaazları dinlemekten? Neden gidiyorsun?” diye soruyordu. Ne garip değil mi? Sadece okumayı yazmayı öğretmekle görevinin bittiğini sanıyordu. Bunun acısını çekeceğimizi,bilinçlenmeden yaşamanın çelişkilerini , İslam’a ters tavırlar içine gireceğimizi nedense akıl edemiyordu.benim 40 yılımın hesabını vereceklerden birisi de bu hocamdır.. Belki, günde yarım saat bize bilinç verecek ders verseydi 40 yılımı bir sürü yanlış düşünce ve ideoloji’ye yardım ederek geçirmeyebilirdim..
Evet:ne diyorduk? Seyranlar… Belki,bugün bu seyranlar çoktan unutulup gitmiştir. Bizim çocukluk dönemimizde bütün canlılığıyla yaşanıyordu.
Bu seyran yerleri : Kazıklı - Kiliseönü - Alven Bahçeleri - Soğuksu - Curunalem - Bürke - Habibinneccar Türbesi (Dağdaki) - Şeyhhasan (Amıkta) Avratlar çayı - (Bugünkü Armutlu Mahallesi Parkının İlerisindeki Çay) Orabi - Harabarası - Bedevi(Yüz evlerin olduğu yer) - Harbiye (1938’lerden sonra) rağbet gören yerlerdi. Her Cuma, halk buralarda yapılan seyranları önceden duyduğu için hal ve vaktine göre hazırlanır , yiyecek ve içeceğini hazırlar,sabah erkenden yola çıkardı. Özelliklede bir çok seyranlar “Adak” olarak yapılırdı. Bu seyranlar,başta Habibinneccar,Kazıklıdede,Orabi türbesi,Şeyhhasan türbesi gibi yerlerde adak olarak adanırdı. Adağı adayan kendi yakınlarını davet eder onları ağırlardı. Buralarda adağı olanlar ta kıştan “Kele bacım. Bu sene benim oğlanın adağını yapıcım. Haberiniz olsun. Hepiniz davetlisiniz” diye duyurmaya başlar, bunu duyan kadınlar canlı gazete gibi bunu kente yaymaya başlarlardı. Bunu duyanlardan aynı yere adağı olanlarda o günü tercih ederler,onlarda bunu yakınlarına duyurmaya başlarlardı. Böylece baharın en güzel bir gününde türbe bir panayır yerine dönerdi. Bir taraftan kazanlar dolusu,pirinç aşı,bulgur aşı,tencere kebabı,kabak oturtma,kabak musakka pişirilir üşenmeyenler etli aşir bile yaparlardı. Bir taraftan da çiğköfteler,sarmaiçi’ler yuğrulmaya başlardı. Herkes kendi tayfasıyla bir sofra kurar,bazen bu kafi gelmez,birkaç sofra birden kuranlar olurdu. Arkadan gelsin Künefe’ler,Sakal kıran’lar,Cevizli kadayıf’lar,Ağızlı kadayıf’lar,Telleme’ler. Bunları kapışa kapışa yemenin tadına doyumu olmazdı. Bu seyranlara halk rağbet ederdi. Ekabir takımı buna tenezzül etmezlerdi. Ama, halkın bu biçim eğlenmesine ve keyf etmesine de gıpta ederlerdi. Çoğu iştahsızlıktan yakınan zengin takımına mukabil halkın iştahsızlıktan yakındığı görülmezdi. Çünkü bu ziyafetler,bayramdan bayrama,seyrandan seyranaydı. Sair günler gelsin çökelek salatası,gelsin biber salatası,akşama bulgur aşı.. Mevsime göre meyveler tabak tabak dizilirlerdi sofraya. Bütün bir kış tandırın etrafında toplanır,baharın yapılacak olan seyranları konuşur,henek ede bu seyranları düşlerdik. Bu seyranlar çocukluk dünyamızı renklendirirlerdi. Sanki bizim için bayramdı. Çocuklarla oyun oynamak bizi ayrı bir dünyaya götürürdü. Bütün bir kış,beşparmak yağan yağmurun bizi evlere hapsetmesinin acısını çıkarırdık. Zeytin ağaçlarına kurulan salıncaklara yalınız çocuklar binmez,kadınlar da buna rağbet ederlerdi. Adakların dışında baharın gelmesiyle bir süre kilise önü ana-baba gününe döner,bütün kent buraya taşınır,ağaçların altında oturacak yer kalmazdı. Buralara ailecek gelenler olurdu. Kadınlı-erkekli. Her aile bir ağacın altını tutardı. Bu gibi mesire yerleri ancak tatil günü şenlenirdi. Sair günlerde isteyen “Ehl-i Keyf”ler her akan suyun başını mesken edinirlerdi…Sükunet isteyenler, Habibinneccar dağının eteğindeki zeytin bahçelerini yeğlerlerdi. Dağdan ovanın yemyeşil manzarasını seyrederek akşam yemeklerini yerler,evlerine neşe içinde dönerlerdi. Daracık evler ve sokaklardan kurtulup yeşillikler arasında geçen bir gün bize bir hafta yeterdi. Dükkanda kalfalar birbirine sorarlardı “Dün siz neredeydiniz?””Biz mi?Biz,emmigilin bahçasındaydık. Sorma incirlerde olmuş ağzınıza layık. Kiseciklilerde iyi adamlar. Herkes bizi ağırlamak için çalıştı. Bakçadan bakçaya gezdik. Hele bir subaşı var mubarek abıhayat. İçtikçe yediriyor. Üstüne bir de çiğköfte yaptılar,deme gitsin. Ayıp olmasa her hafta köye gidicim. Ya sen nere gittin?” “Biz bekar adamık. Arkadaşlarla lafutuyu arşınladık” derler,bazanda hayallerindeki şeyleri abartarak sahiciymiş gibi ballandıra ballandıra anlatırlar,biz çıraklara caka satarlardı. Bizim inanarak dinleyişimiz hoşlarına giderdi.

Çıraklık dönemi

1937 sıralarıydı, mobilya çalışanları ücretlerinin azlığından yakınıyorlardı. Sonunda bir karar alındı. O zamanlar her ne kadar sendika falan yoksa da gizlice işçiler gece bir evde toplandık. Toplantı bizim evin arkasında geniş bir evde yapıldı. Kimseler konuşmayınca, ben atıldım “arkadaşlar, ustalar hakkımızı yiyor!iki senedir çalışıyorum. Aldığım haftada 15 kuruş. Eğer direnirsek bu haksızlığı önleriz.” Bu benim konuşmalarımdan cesaret alarak birkaç kişi daha konuş neticede grev yapmaya karar verdik. Ertesi günü işe gitmedik. Ustalar pek telaş etmiyor görünüyorlardı ama,grevimizi bozmak için el altından çalışıyorlardı. Hatta bir de toplantı yaptılar. Birde baktık ki, büyük kalfalardan bir kaçı iş başı yapmış. Bunu gören diğerleri de teker teker işbaşı yaptılar.ta o zamanlardan insanların şahsiyetsizliklerine şaştım kaldım. Halbuki hepsi söz vermişlerdi. “Sonuna kadar birlikte dayanacaktık” istediklerimiz:ücretlerin adil bir seviyeye yükseltilmesi ve sabah saat 8’de işbaşı, akşam saat 7’de paydos gibi tabi haklarımızdı. Ortada bir ben kaldım. Sanki sadece ben başkaldırmışım gibi,hedef ben oldum. Ustam babamı buldurmuş “Kamil çavuş seni sever sayarız. Ama,oğlun ortalığı karıştırmasın. Gelsin işbaşı yapsın.”demiş. babam bana çıkıştı “haydi yarın işbaşı yap!” yapacak bir şeyi olmayan insanların sıkıntısı içinde gittim işbaşı yaptım. Ustalar bana hep düşman gibi bakıyorlardı. Selamımı bile durgun alıyorlardı. Meğer, benim yaptığım konuşmayı gelip ustalara yetiştiren bir ajan varmış. Bir gün çalışırken terledim, biraz nefes alayım diye dinleniyordum. Ustam da arkamda imiş. Hemen yetişti enseme bir tokat indirdi “ustalar demek hakkını yiyor öyle mi?haydi çalış. Niye duruyorsun?” diye bir hayli söylendi. İçimden bir isyan dalgası geldi geçti. Yüzüne karşı haykırmak geldi içimden. Ama, boşta kalmak vardı işin içinde. Ya da sanatı değiştirmek. İlk girdiğimde 1 frank haftalık vermişti. Sonra Abdurrahman isminde bir çırak daha geldi. İkimizi çağırıyordu “alın buda sizin” diyordu. O zamanlarda bile bu 5 kuruşun yarısı yüz paraya bir sinemaya bile gidemiyorduk. Etraftan bunu duyanlar hayret etmişti. Haftalık yüz paraya,evlerine koş,dükkanı erkenden gün doğmadan aç,temizle,tutkalı ısıt hazırla. Kalfalar geldiğinde tutkalı eritmediğimizi görünce onlardan birde azar işit. Yukarıdan aşağıya örülmüş bir zulüm zincirinin içinde bir şey yapamadan kıvranmak bizim kaderimiz miydi? Ta o zamanlardan ruhuma bir yara açılmıştı. Her yerde haksızlığa bir isyan, bir direnç yer etmişti. Ama, sonunda hep yenik düşen ben oluyordum. Ustamı hiç sevmedim,yengelerimi çok severdim. Bir anne gibiydiler, ustam iki evliydi. Hele çocuğu olmayan Nazime yenge beni bir evladı gibi severdi. Kuma olarak üstüne getirdiği kadından ustamın birkaç çocuğu oldu. Buna dayanamayan Nazime yenge birkaç sene sonra kahrından öldü. Allah rahmet eylesin.
Çocukluk anıları deyince akla neler gelir? Yıllar geçtiği halde hala unutamadığımız anılarımız vardır. Sünnet düğünleri ,Seyran’lar, Güveyi Cemiyetleri , Ramazan oruçları, Bayramlar, Teravih namazları , Kış geceleri “ Sıra”lar, akşamları evimizin yanındaki Köşe başında çocuklarla Gülle ve aşık oyunları, koşular. Bayramları el öperek harçlık toplamalar, Karagözler ve sonunda sinemalar. Hepsi çocukluk anılarımızın içinde dipdiri duruyor. Adeta canlı gibi. Sanki dün yaşamışız gibi.. Bu satırları ancak 57 yaşında kaleme aldığım şu sıralarda BİL onu yeniden yaşıyor gibiyim. Sanırım insanı insan yapan özelliklerden birisi de ömür boyu unutamadığımı acı-tatlı bu anılardır. En ufak bir olay bile “Hafıza bandımızda” canlı gibi durmaktadır. O eski günleri düşündükçe bazen içimde bir şeylerin “Cız “ dediğini duyar gibi olurum. Sonunda gençlik yılları,sanat hayatım, Fransızlara karşı yaptığımız mücadeleler, hepsi bir bütünlük içinde yerlerini koruyorlar. Birbirlerinden ayrılmadan bizimle birlikte yaşıyorlar. Geçmişte bıraktığımız her şey orada o anılarımızın içinde. Hata ve sevaplarımızla birlikte yaşıyoruz. Hatalarımı anılarımdan silmek istiyorum. Ama, bu mümkün olmuyor. Keşke güzel olanları kalabilseydi anılarımızın. Çoğu kez bunu düşünmüşümdür. Nolsaydı da güzel olan, iyi olan kalsaydı. Kaybettiklerimizi değil de kazandıklarımızı anımsayabilseydik? Yalnız kaldığımızda en çok bizi rahatsız edenler yitirdiklerimiz değimli? Neden? Niçin? Diye diye içimizi kemiren pişmanlıkları keşke hiç anımsamasak ama, bunda da Rabbimizin bir hikmeti var. Hem de pek çok..

Mutlak Oymacı olacağım

Biz konumuza dönelim..
Osmanlı yönetiminde azınlıkların özel okulları yoktu. Devletin zayıflamasından yararlanan azınlıklar,misyonerlerle işbirliği yapara Kolej’ler açılmaya başladılar. Azınlıklar çocuklarını bu okullara gönderirken,yerli kozmopolitleşmiş ailelerde yavaş yavaş çocuklarını bu okullara vermeye başladılar. Devletimizin bu çöküşünde bu yozlaşmış kimselerin etkisi küçümsenmemelidir. Milli ve manevi değerlerden yoksun olarak yetişen bu nesil,her yerde kendi insanına ters düşmüş,bir asalak olarak ülkeyi sömürenlerle işbirliği içine girmekten çekinmemiştir. Yıkılışımızın kaynağında bu da vardır. Bunları burada vurgulamamın bir çok nedeni var. Manda yönetiminin zulmüne uğramış bir ailenin evladı olarak bir diplomaya sahip olamamak önde gelir. Babamın kendini feda edercesine manda yönetimine karşı çıkması ve hapse atılması,benim resmi okula gidemememin bir nedenidir. Herkes küpünü doldururken,bizim aile yoksul kaldı. İçimde hala okuyamamamın bir sızısı yatmaktadır. Çocukluk hayallerim hep yeşermeden kurudu. Çevremizdeki ailelerin çocuklarına hep gıpta ettim. Bu bir kıskançlık değildi. Onlar gibi okuyabilmeyi düşledim durdum.peder hapisten çıktığında çok yalvardım “baba nolursun,beni okula ver” babam nedense buna hiç yanaşmadı. Belki, maddi imkansızlık,beklide medresede öğrendiklerimi yeterli buldu. Bir gün yine ısrar ediyordum “bre oğlum yaşın geçti. Hoca’da öğrendiklerin sana yetmiyor mu? Ne yapacaksın? Okuyupta minbere mi çıkacaksın?bu kadarı yeter”.çoğu kimselerin hiç okuyup yazması yok. Sen hiç olmazsa ,yazıp okuyorsun. Seni istediğin mesleğe koyacağım. Seç bakalım. Terzilik mi istersin,Neccarlık mı?”
Anladın ki,ısrar etmenin hiçbir faydası olmayacak. Çaresiz bir meslek seçmeye başladım. Terzilik isteyecek oldum “herkes hazır elbise giyiyor. Aç kalırsın” dediler. Bende rahat kolay olsun diye, bu defa “berber olmak istiyorum.” Dedim. Dememle birlikte kaşlar çatıldı,”hayır olmaz” dendi. Bu defa,annemde buna katıldı. Kala kala kunduracılık veya marangozluk kalıyordu. Kunduracılığıda onaylamadılar. “Kunduracılar çok içer. Çoğu kabadayılık peşinde. Emmi reşit’i görmüyor musun? Ya garip usta? Oda olamaz” dediler. Bize de marangozluk kalıyordu. Nasibimiz oymuş. Yıl 1936 idi..
Bu sıralarda on yaşındaydım. Mahallemizde oturan Ömerağa çeşmesinin ve sokağının üstüne beton atarak ev oturtan Urfalı Şemsi usta’ya çırak verildim. Dükkanı Ulu cami’ye çok yakındı. Karşısında bir Gaziantep’ten kaçarak buraya yerleşen Ermeni Yakup efendinin eczanesi vardı. Dükkanın sol köşesinde de Suphi Genco’nun atölyesi vardı. Onun üstündeki eski bir ev’de de,Ömer ustanın atölyesi vardı. Bir süre sonra Naci ve Mazlum kesen ustalarda sokağın az ilerisinde bir evi tutarak atölyelerini açtılar. Mustafa Kınay ustanın atölyesi de Dimitri’nin eczanesinin yanındaydı. O sıralar, mobilyacılık iyi bir gelişme göstermiş sayılırdı. Halep ve Beyrut mobilyacılıkta hayli ilerlemiş durumdaymış. Bazı zenginler bizim yaptıklarımızı beğenmezler,mobilyalarını Halep’ten ve Beyrut’tan getirirlerdi. Biz onların yaptıklarını hayranlıkla seyrederdik. Gerçekten de bizden ilerideydiler. Şemsi usta kendisi çalışmazdı. Şeyh köylü Kör Salahaddin ustayla iş ortağıydılar. Atölyede hiçbir makine yoktu. Her şeyi elle yapıyorduk. Lata’ları bıçkıcılar diliyorlar,istenilen kalınlığa göre çok düzgün kesiyorlardı. Bu bıçkıları nasıl tanımlasam?en kalın kütükleri bile ince tahtalar haline getirmekte hüner sahibiydiler. Bir kişi üstte,bir kişi altta öyle bir çalışmaları vardı ki,anlatmak kolay değil. Onları seyretmeye doyamazdım. Tempolarına hayran olmuştum. Bir saatin rakkası gibi bir aşağı,bir yukarı bıçkının gidip gelişi ve yerde toplanan talaşlardan etrafa yayılan ceviz veya çam kokusu mis gibi kokardı. Bıçkıcılık çok ağır bir işti. Onları gördükçe kendi işimizin zorlukları gözümde hafifliyordu. İstenilen kalınlıkta biçilen lataları kalıpla çizer, mengenede keserdik. Bu en ağır işlerden biriydi. Çizme işini fire vermemek için Salahaddin usta bizzat kendisi yapardı. Yapılacak koltukların kalıplarını da katalogdan kendisi çıkartırdı. Bu maharet isteyen bir işti. Onu dikkatle izlerdim. Benim kendisini izlememden hoşlanır, bana bilgi verirdi. Onu çok severdim. Çok iyi kalpli bonkör bir insandı. Çırakların bir görevi de ustaların ev işlerine bakmaktı. Yani,işimiz iki yönlü idi. Bazen kalfaların evine,bazen ustaların evine günde birkaç kez gittiğimiz olurdu. Henüz yani çırak girdiğim günlerdeydi, Salahaddin usta bir sepet kara incir almıştı. O zamanlar kentin çevresi hep incir bahçeleriyle dolu olduğu için incirlerin sepeti 5 kuruştu. Usta beni çağardı “al bunu bizim eve götür. Yolda da yiyebildiğin kadar ye” dedi. İnciri çok severdim. Yolda giderken bir taraftan da yiyordum. Ustanın evi Selamet mahallesindeydi. Köprübaşından lisenin yanındaki futbol sahasının karşısına düşüyordu. Eski belediye reislerinden Kel Süreyya’nın evinin arkasına düşer. Süreyya beyin evinin yanı da incir bahçesiydi. İncirleri görünce dayanamazdım. İncir zamanı usta beni eve göndersin diye gözünün içine bakardım. Bahçesinin bekçisi de vardı. Adam oldukça meraklıydı. Her çeşit meyve ağaçlarıyla donatmıştı bahçesini. Ağaca çıkmasını iyi bilirdim. Altında durmaz hemen ağaca tırmanırdım. Ondan sonra ye memet ye.. hani eve incir sepetini götürmüştüm ya, ertesi günü usta beni çağırdı “sana bir şey soracağım. Merak ettim. O kadar inciri sen mi yedin? Yoksa arkadaşlarına mı yedirdin?”şaşırmıştım. gerçekten de ben yemiştim. Ama, ben yedim dersem,o kadar inciri yediğime anlaşılan inanmayacaktı. Çünkü sepeti yarıya indirmiştim. Çocukluk mantığı hemen aklıma bir yalan geldi “yolda giderken top oynuyorlardı?onları seyrederken sepete top çarptı,döküldü.” Deyince “ha,yahu. Bende o kadar inciri bu çocuk nasıl ye,diye şaşırdım. “ dedi. Ben içimden sevindim. O oldu,usta bir daha incir aldığında bana “ye” demedi. Gözü korkmuştu adamın. Sonraları biz eskimeye başladık. Yeni çıraklar geldikçe ağır işleri onlara yaptırırdık,biz ense yapardık. Dükkanımızın bitişiği eskiden sabunhaneymiş. Bizim zamanımızda pek çalışmıyordu. Sabunilerindi. Baktılar ki boş durması iyi değil yavaş yavaş sağından, solunda, kıyısından,köşesinden kiraya vermeye başladılar. Keresteciler, doğramacılar tuttular. Şimdi mobilyacılar çarşısının en kalabalık bölümü teşkil etmektedir. Tutkalları sokağın içinde eritirdik. Halk bizi belediyeye şikayet ederdik. Bir süre sonra biz yine bildiğimizi okurduk. Bazen iyi yakamaz, etrafı dumana boğardık. En sevmediğim iş sistire ve zımpara işiydi. İlkin bunları öğrendik. Sonraları cila işlerini öğrenmeye başladık. Cila işini çok severdim. Mat bir yüzeyi giderek parlatmak hoşuma giderdi. Birde,cila işlerini Ulu cami’nin avlusunda yapardık. Tüm çarşı hava açık olduğu zaman cila işlerini burada yaptırırlardı. Toz yoktu. Zaten dükkanlarda dardı. Ya sokakta, yada camide yapardık cila işlerini. O sıralar adeta bayram ederdik. Komşu çıraklarla ahbaplık etmek vardı işin içinde. Birde, aramızda yarışırdık. “ben senden ustayım. Bak benim yaptığım daha parlak. Sen daha bir fırın ekmek yemelisin” der,arkadaşlarımızı kızdırırdık. Bazen iş büyür ustalarımız işe karışır,hakem olurlardı. Suphi Genco ustada çalışan bir “ deve Mahmut” vardı. Çok haylaz bir gençti. Bizden büyüktü. Sık sık dükkandan kaçar,gelmezdi. İşte o zaman Suphi ustayı görmeliydiniz? Koskoca delikanlıyı bağırta bağırta falakaya yıkar eşek sudan gelinceye kadar döğerdi. Herkes seyre toplanır,kapının önü ana,baba gününe dönerdi. Bu defa toplananlara döner “ne bakıyorsunuz bre. Ayı mı oynatılıyor. Yalla siğirdin” diye çıkışırdı. Bazen elindeki sopayla gitmeyenler olursa üstlerine yürürdü. Ama,deve Mahmut bu dayaklara rağmen birkaç gün sonra yine sırra kıdem basardı. Onun gelmediğini dükkandan kaçtığını görünce ertesi günü kopacak kıyameti merakla beklerdik . yan gözle Mahmut geldi mi, gelmedi mi, diye bakar, adeta gelmesini sabırsızlıkla beklerdik. Mahmut’un bu haşarılığına karşın babası ,namazında,niyazında sessiz bir insandı. Meydanda zahirecilik yapardı. Sonraları, Mahmut memleketin namlı bir kabadayısı oldu çıktı.
İlk zamanlar eski lonca devrinden kalma bir adet vardı. Sabah duası… bu duayı her sabah dükkanlar açılırken, çarşının ortasına duran bir usta yapardı. Çoğur, çiçekbozuğu bir adamdı. Onun güneş doğarken yaptığı bu dua beni çok etkilerdi. İlkin “euzu besmele” çeker, arkasından Arapça bazı dualar okurdu. Bazı dükkanlarda da asılı birkeç levha bulunur , buralarda çoğunlukla “her seher besmeleyle açılır dükkanımız/habibinneccar pirimiz üstadımız” veya “el-rızki teallah” vs. yazardı. Çarşımızın birde “yiğitbaşısı” vardı. Her mesele ona danışılır, problemleri o çözümlerdi. Ak sakallı şişmanca ,yaşlı bir adamdı. Hariri ailesinden tatlı bir ihtiyardı. Masmananın yanında dükkanında yüksekçe bir yerde minderin üzerinde oturur,ğellesni bir yastık kullanarak öğleyin şekerleme yapardı. Onun o tatlı hali hala gözlerimin önündedir. O da son Osmanlı gibi çekilip gitti. . Allah rahmet eylesin..
Antakya esnaf ve sanatkarlığın bolluğuyla ün yapmış bir kentti. Halkın çoğu esnaftı. Her meslekten insan “en iyisini yapmak” için yarışırdı. Kunduracıların,terzilerin,marangozların(Neccar) içinde şöhreti dillerde dolaşanlar vardı. Bizim içinde en sanatkar insan çökelekçi Mustafa (Kınay) ustaydı. Çok titizdi. Sonraları Naci Heser usta şöhret oldu. Çok dinamik ve zeki bir insandı. Kardeşi mazlum ustayla Adana’da uzun zaman kalmışlar sanatlarını ilerletmişlerdi. Geldikleri zaman yaptıkları yenilikleri hayranlıkla izlerdik. Bizim atölyede çoğunlukla “köylü işi” denilen üstü sorguçlu basit oymalı aynalar ve 120’lik dolaplar (Gardrop) yapılırdı. Bazen seri halde masif koltuklarda yapardık oymaları Salahattin ustayla onun yetiştirdiği Osman saplama kalfa yapardı. Onların oyma yapışlarını dikkatle izler öğrenmek isterdim. O zamanlar çıraklık uzun bir zaman alırdı. Hemen gelir gelmez adama her şeyi öğretmek yoktu. Bazen canıma tak ediyor, babama “ baba beni usta şemsinin yanından al. Ya Naci ustaya yada Mustafa Kınay ustanın yanına koy” diye yalvarırdım. Babam Salahattin ustayla iyi anlaşıyordu. Ona söylüyordu. Ama pek değişen bir şey yoktu.
Bu sıralarda oymacı Ekrem usta diye birisi çıkageldi. Oyma üzerine gerçekten sanatkardı. Kısa zamanda ünü çevreye yayıldı. Arbesk sehpa takımı yapıyordu. Bu takımlar on altı köşeliydi. Kufi yazılarla ve arabesk denilen hendesi (geometrik) şekiller hayranlık uyandırıyordu. Hangi atölyenin işini almışsa o atölye ona dükkanında bir yer gösteriyor, Ekrem ustada özel oyma tezgahını oradan oraya taşıyıp duruyordu. Nerede çalışıyorsa bir fırsatını bulup onun nasıl oyma yaptığını görmek istiyordum. Ben yanına gelince hemen elindeki İskarpela’yı bırakıyor,beni sölrle oyalamaya bakıyordu. Sanatını öğrenmemizden korkuyordu. Buna rağmen ben ve başkaları ondan bir şeyler kaptık. İş pratiğe kalıyordu. Baktı ki sanat elden gidiyor, bir ev tuttu orada çalışmaya başladı. Ama, unuttuğu bir şey vardı. “göz hırsızdır. Çalar.” Diye boşuna dememişler. Sağda solda ona taklit rakipler türemeye başladı. Ben bile fırsat verilse oyma yapabilirim gibi geliyordu bana. Nitekim kafama koymuştum “Mutlak Oymacı olacağım” diyordum.

İLK HOCA’YA BAŞLAYIŞIM..3

Bu camii ve mescidlerin dışında
Her mahallede tanınmış kadın hocalarda kendi evlerinde kız çocuklarına ders verirlerdi. Örneğin benim ilk gittiğim Canan hoca. Çağıllık mahallesinde Havva hoca gibi… Allah hepsine rahmet eylesin.
Bu camii ve mescidlerde ders veren hükümetten her hangi bir yardım görmezler, öğrencilerinden aldıkları haftalıklarla geçinirlerdi. Buna “Hamislik” derlerdi. Cuma günü tatil olduğu için olacak. Bizim zamanımızda gün adları Arapçaydı.
Sayalım Cuma: Sept-Ahad-İsnayin-Telata-Erbaa-Hamis. Hamislik’te buradan geliyordu. “Şimdi hala böylemidir?”diyenleriniz olabilir. Eskiler hala bu alışkanlıklarını sürdürüyorlar. Ama, yeni yetişenler hemen Anadolu’ya uyum sağladılar. Hatay’ın Kültür hayatından söz ederken Laik resmi okulları da anmamak olmaz. Fransız Manda idaresi her fırsatta Türk Kültürünü baltalamayı amaçlamıştır. Bir tarafta Sıbyan mektepleri,diğer tarafta resmi okullar birbirleriyle bir zıtlaşmanın içine itiliyorlardı. Halk Dini eğitimi yeğliyordu ama, burada okuyanların her hangi bir sertifika bile verilmiyordu.yani burada okuyanlar hiçbir işe girme şansına sahip değildi. Sadece okuyup yazmayı öğreniyorlardı. Resmi okulların ders kitapları çoğunlukla Türkiye’den getiriliyordu. Ama ,getirilen kitapların içindeki Milli nitelikteki yazıların çoğu kopartılıyordu. Ancak,özel yollardan gelen kitaplardan yararlanıyorduk. Türkiye’de Latin harflerinin kabulü ile ortaya yeni bir problem çıkıyordu. Ders kitaplarını nasıl temin edecektik?. Bazılarını mahalli matbaalarda bastırmak kolay bir iş değildi. Bazı kitaplar Halep ve Şam’da İslam yazısıyla Türkçe olarak bastırıldı. Ama, bir sürü imla hatalarıyla… Bir kısım aileler çocuklarını Adana’ya veya İstanbul’a gönderiyorlardı. Tabii bu imkanı bulabilenler. Türkiye’nin Manda idaresini zorlamasıyla, Türkçe eğitimin Latin harfleriyle yapılması kararlaşmıştı. Nitekim harf İnklabından (devriminden)bir hayli süre sonra Sancak’taki Türk okullarında da Türkiye’den getirilen kitaplar okutulmaya başladı. Düşününüz:bir tarafta Arapça, bir tarafta Fransızca, İslam yazısı, derken Latin harfleriyle Türkçe. Öğrencilerin halini tahmin etmek zor değil. İstilaya uğrayan yerlerdeki insanlarımızın halini bir düşünelim. Öğretmenlerin kalitesizliği yanında kasti davranışları öğrencilerde mecal bırakmıyordu. Bu yüzden nice gençler heba olup gittiler. Sırası gelince sosyal ve ekonomik yönden de nasıl bir sömürüye ve baskıya maruz kaldığımızı inceleyeceğiz. Rabbim tüm Müslümanları emperyalizmin dolaylı ve dolaysız zulmünden kurtarsın.
İlkokullar (iptidai mektepler) ilk önceleri 3 sınıf imiş. Sonraları 5 sınıfa yükseltilmiş. Ortaokullar , kız ve erkek olarak ayrı ayrıydı. Şeyh Ali camii ile Uzun çarşının başında eski bir konakta “Kız ortaokulu” vardı. Yüzleri peçeli olarak kendilerine mahsus özel bir giysileri vardı. Eski Sultani mektebi liseye çevrilmişti. Selamet mahallesindeydi. Habibinneccar camisinin yan tarafında (şimdiki yeni açılan cadde) bir erkek ortaokulu vardı. Bunların öğretmenleri ya Fransız, ya Ermeni, ya Hıristiyan yada Arap’tı. Tek Türk öğretmen vardı. Bunların çoğu yeteneksiz kişilerdi. Daha açık bir deyimle tam bir keşmekeş içinde yüzüyorduk. Bu durumdan manda idaresi hiç rahatsız olmuyor, bilakis Türk halkını her alanda geriletmeyi amaçladığı açıkça belli oluyordu. Fransa Ankara itilafnamesinde söz verdikleri hakları,açık açık çiğniyordu. Bu dönemde kendisine karşı bir direnişte olmadığı için, pervasızca ve küstahça Türk halkını ezmeye çalışıyordu.
Buna karşın azınlıklarla, Arap ve Alevi’lere her imkan tanınıyor, onları bize karşı güçlendirmeye çalışıyordu. Biz Türkler arasında bu taraf tutmalar bir bakıma faydalı oluyordu denebilir. Türklerde kendi aralarında bir dayanışma için olağan üstü çaba göstermeye ve örgütlenmeye başladılar. Frasız’ların taktiği “bir elinden verdiğini, öteki eliyle geri almaktı”. Onların işgalden beri giderek zulümlerini arttırmaları,bizim bilinçlenmemizi sağlıyordu. Yukarıda örf ve adetlerimize ve dini inancımıza saygılı olduklarını vurgulamıştım. Doğal olarak bu düşmanın bir stratejisi idi. İslam’a saygılı görünerek halkın sempatisini kazanmak ve sömürüsünü devam ettirmek. Türk okulları araç ve gereç yönünden ihmal edilirken, Arap okullarına bol kesenden ihsan’da bulunuyorlardı. Bu durum,uyanık halkımızın tabiidir kaçmıyordu. Gittikçe bir gerilime neden oluyordu. Tek kelime ile Türk’ten gayrı unsurlar sözbirliği ve işbirliği içindeydiler. Onların böylesine ,ilkel davranışları,Türk insanınıda aynıyla mukabeleye zorlamaktaydı. Osmanlı yönetiminde kardeşçe huzur içinde yaşayan bu insanlara ne olmuştu da , böylesine bir ırkçılık illetine tutulmuşlardı?. Emperyalistlerin işgal ettikleri yerlerde ayrılıkçı taktiği “Böl-Parçala ve Yut” ilkesine oturtulmuştu. Bu ilkel davranışlarını gizlemek içinde, halkı Milli benliğinden uzaklaştırma,kültürel,soysal ve ekonomik bakımdan geri bırakılmaktı. Batı müstemlekelerinde stratejisini bir yere kadar başarılı olarak uygulama alanı bulabildi. Müslümanların kendilerine has sezgilerini (İnsiyatif) hesaba katmamış olacaklar ki,halkı Müslüman olan ülkelerde,bu sinsi taktikleri bir sonuç vermek şöyle dursun, tersine işledi. Müslümanlar her yerde bilinçlenmeye ve direnmeye başladılar. Sonunda Asya ve Afrika’dan çekilmek zorunda kalan sömürgeler,giderayak her türlü kötülüğü ve tahribatı yaparak çekildiler. Kendi ruh köküne düşmen yozlaşmış batı hayranı bir nesil yetiştirdiler. Yönetimi bu kozmopolitlerin yani işbirlikçilerinin ellerine bıraktılar. Bu defada sömürülerini böylece sürdürmeyi deniyorlar. Ama,buda bir yere kadar. Şimdilerde, halkı Müslüman ülkelerde bir Diriliş nesli yetiştirerek devletlerini devralmaya başladı. Emperyalizmin bu hiç beklemediği bir şey. Ne ekti,ne biçti?

İLK HOCA’YA BAŞLAYIŞIM… 2

Neşidelerimizi hep Arapça ezberlemiştik. Ne anlama geldiğini bilmeden koro halinde söylerdik. Sesi güzel olan birileri varsa, o tek başına bir beyit okur, arkasındanda diğerleri koro halinde katılırlardı. En çok okuduğumuz neşide,”Kullul kulubi,ilel habibi. Ve mai şahidün ve kalilu.” Bunu öyle içten söylerdik ki , duyan kadınlar çoğu kez ağlarlar “Allah sizi ananıza,babanıza bağışlasın. Ne güzel okudunuz. Sesinizde bülbül gibi maşallah. Allah nazarlardan esirgeye,saklaya!” diye dua ederlerdi. Bizde bundan sevinir böbürlenirdik. Ev sahibi hali vakti yerinde biriyse bize şerbetler ikram eder,çoğu kez yemekte verirlerdi. Bu bizim için ziyafet olurdu. Zaten okulumuzun çoğu talebesi , fakir ailelerindendi. Biraz vakti olanlar çocuklarını “resmi mektep”lere veriyorlardı. Semt semt bu mekteplerden açılmıştı. Dersler Arapça,Fransızca,Türkçe olarak mecburiydi. Bizim oturduğumuz Ömerağa mahallesine en yakın ilkokul “katsal mektebi” idi. Bunun gibi Antakya’nın her tarafına serpiştirilmiş ilk ve orta okullar DA VARDI. LİSE Selamet mahallesindeydi. Her gün sokakta ellerinde çantalarıyla bu ilkokullara gidip gelenleri gördükçe . “bende keşke onlar gibi bu okullara gitsem. Gidebilsem!”diye içimden geçirirdim. Komşumuz sofu İbrahim efendinin çocukları M.Sit,Salih,Hayri ve diğer komşumuz eskici Bekir efendinin oğlu Osman da bu okullara gidiyorlardı. Açıktan değilse bile,içten içe, dini eğitim yapan mahalle mekteplerine itibar azalmıştı. Ancak,çok fakir olupta,çocuklarına defter kalem ve önlük alamayanlar gönderirlerdi. Onların muntazam önlüklerle kafileler halinde sokaklardan geçmeleri,hele başlarındaki öğretmenlerinin batı tipi kıyafeti, hele Frenk vari kravat bağlamaları çok ilgimi çekiyordu. İçimde onların bizden daha üstün oldukları yer ediyordu. İnsanın tabiatında bu var. Maddi üstünlükler,zenginlik telakki ediliyor. İnsanları etkiliyordu.biz farkında olmadan bir “Küçüklük Kompleksi”ne yakalanıvermiştik. Çocukluk etkisiyle onları kıskanıyordum. Bazı aileler yaz tatilinde çocuklarını dini eğitim yapan bizim okullarada gönderirlerdi. Dinini diyanetinide öğrensin isterlerdi. Çünkü her ne kadar resmi okullarda da din dersleri veriliyor idiysede, üç dilden yapılan öğrenim ağır geldiğinden,din derslerine itibar edilmiyordu.yani zoraki bir din dersi vardı. Resmi okullarda din dersi hocaları da kendilerini küçük görüyorlardı. Onları diğer öğretmenlerin karşısında bir eziklik içinde görüyordum. Bazıları Frenk vari giyinmeye özen gösteriyor,bazılarıda eskiden beri alıştığı önden yırtmaçlı ,beli kuşaklı entari ve cüppe giyiyordu. Tabi başında sarık serbestti. O zamanlar yönetim halkın kıyafetine ,örf ve adetine,dini inancına dokunmamıştı. Bu müstemlekeciliğin taktiği olmalıydı. Saygı gösterdiğinden değil de, çıkarı için böyle davranıyordu. Mahkeme-i şeriyye ve diğer kurumlar olduğu gibi bırakılmış,hiçbirinin yönetimine dokunulmamıştı. Kadılık müftülük eskiden olduğu gibi özerkliğini koruyordu. Hatta “Veladet-i Nebevi” yıldönümleri kutlamalarına resmi bir saygı gösterirlerdi. Her sene Hz. Peygamberimizin doğum yıldönümlerine özel bir ilgi gösterdiklerine tanık oldum. Ulu camideydim. O gün, orada “Veladet Kandili” vardı. Cami oldukça kalabalıktı. Hatta avluda bile yer kalmamıştı. Namazlarımızı kılmış, dua ediyorduk. Tam bu sırada Fransızların askeri borazan takımının sesi duyulmaya başladı. Biz caddeden geçiyorlar sandık. Caddeden tarafta bir kıpırdanma göze çarpıyordu. Derken önde bir Fransız generali, yanında Delege Doryo , askeri ve mülki erkan cami’nin avlusuna girdiler. Biz hayretle bakakaldık. Caminin avlusunda onları Kadı ve Müftü karşıladılar. Caminin içinde ayrı bir bölme halinde olan kadınlar mahfeline misafir ettiler. Ben dayanamadım. Çocuk merakı bu ya, onların oturdukları kısma gittim seyretmeye başladım. O bölmeye özel yıldızlı koltuklar yerleştirilmişti. Hepsi sırayla oturmuş huşu içinde okunan Kuran-ı Kerim-i ve Mevlid-i Şerif’i dinliyorlardı. Onlara düşmandım, ama , bu tavırları çok hoşuma gitmişti. Bir Fransız generali sırmalar içinde geliyor, Müslümanların Peygamberinin doğum yıldönümü kutlamalarına katılıyordu. Dinimize karşı zoraki de olsa, böyle bir saygı gösterilmesi ruhumu okşamıştı. Bu olayı hala unutabilmiş değilim. Biz yine konumuza dönelim. Dini eğitim yapan mahalle mektepleri pek çoktu. Hemen hemen, her cami de bir hocaefendi ilmi kariyerine göre talebe yetiştiriyordu. Caminin bir veya iki hücresi bu işe yetiyordu. Kimileri ufak çocukları, kimileride daha büyükleri yetiştiriyordu. Buna ortaokul diyebiliriz. Daha üst düzeyde tahsil yapmak isteyenler Halep veya Şam’a gidiyorlardı. Hatta Mısır’a cami ül-Ezher’e gidenler bile vardı. Bizim medresemiz ilkokul düzeyindeydi. Tam anlamıyla klasik bir biçimdeydi. Medrese tahsili olarak anılırdı. İnsanların yeniliğe olan meylinden olacak giderek etkilerini yitiriyorlardı. Yukarıda da dediğim gibi, bu medreselere ancak sofu aileler çocuklarını gönderiyorlardı. Batı tipi okulların Tanzimat la birlikte itibar kazanması karşısında medreselerde giderek önemini yitirdi. Ancak dediğim gibi kırık dökükte olsa varlığını korumaya çalışıyordu. Halbuki Antakya İslam yönetimine geçtiğinden itibaren İslami İlimler alanında bir merkez niteliğindeydi. Bu alanda Ülker çapında adını duyurmuştu. Şairler,Hatipler,(Vaiz) bir ilim merkezi olan Antakya’dan etrafa yayılmıştı. Çevre illerden de Antakya Medreselerine talebe geliyordu. Bunu hocalarımız bize yana yakıla anlatırdı. Habibinneccar cami’nin karşısında bir Zincirli medrese vardı. Yol açma bahanesiyle kapısında kalın bir zincir asılı olan bu tarihi yapıda bir çokları gibi yok edildi. Ülkenin her tarafından alimler gelirler munazarlar, mübaheseler düzenlerler ilim-irfan ve edebiyat aşıkları onları zevkle dinlerlermiş. Bunların son zamanlarına yetişmiş olanlar anlattıkça içimin sızladığını hissederdim. Her şey gibi, devletimizin zayıflayıp yıkılmaya yüz tuttuğu zaman , bu medreselerde bundan nasibini alacaktı. Nitekim de öyle olmuş.
Sırası gelmişken benim yetiştiğim dönemde hala yaşama savaşı veren camilerde eğitimlerini sürdüren eski adıyla ”Sıbyan Mektebi” kimliğinde olanların sayısını hatırladığım kadarıyla buraya alıyorum.
1-Yeni Camii 12-Devecioğlu Mescidi(benim okuduğum)
2-Ulu Camii 13-Nakib Mescidi
3-Ağa Camii 14-Sermiye Camii
4-Meydan Camii 15-Saha Camii
5-Habibinneccar Camii 16-Abdülgazi Camii
6-Mahremiye Camii 17-Kantara Camii
7-Şeyh Ali Camii 18-Sofular Camii
8-Şeyh Muhammed Camii 19-Şekercik Camii
9-Ahmediye Camii 20-Dutdibi Camii
10-Kastal Camii 21-Servilli Camii
11-Uçtum Mescidi 22-Selamet Camii

İLK HOCA’YA BAŞLAYIŞIM… 1

İLK HOCA’YA BAŞLAYIŞIM…
Fikriye ablamla birlikte gitmiştik. El ele tutuşarak,ta dördayak mahallesinde oturan canan hocaya kadar. Canan hoca,kız ve erkek çocukları beraber okutan ,uzak akrabamız olan bir kadındı. Erkek çocuk dedimse,bizim gibi daha 5-6 yaşında olanları. İki sene,yaz kış demeden gittik. Sonra beni evimize daha yakın olan Çağıllığın altında ,iplik pazarının hemen üstündeki bir mescidde talebe okutan Enver hocaya verdiler. Canan hocada pek bir şey öğrenememiştik. Sanki laf olsun diye gidip gelmiştik. Biz oraya gittikçe,evdekiler rahat ediyordu anlaşılan. Kimse,ne öğrendin bile demiyordu. Bizde hocaya gitmeyi cana minnet biliyorduk. Oradaki çocuklarla oyun oynardık. Bazen azarlandığımızda oluyordu. Uzun değnek,bazen birkaç kez inerdi yaramazların üzerine. Bir süre sonra yine itişip kakışmalar başlardı. Enver hoca öyle değildi. Çok sert,yüzü hiç gülmeyen bir “hocaefendi”ydi. Hepimiz ondan korkuyorduk. Bazı geç gelen ve ya sebepsiz gelmeyenleri hemen falakaya yatırıyordu. Bizden büyük koskoca gençleri bile falakaya yatırdığı oluyordu. Bu benim gözümü iyice korkutmuş olacak ki, bir yaramazlık yapıp falakaya yatmaktan çekiniyordum. Hoca da dövdüğü zaman çok şiddetli düğüyordu. Ben kısa zamanda “Elifba”yı öğrendim. Derken sureleri de sökmeye başladım. Evdekiler benim okuduğuma inanmıyor görünürlerdi. “biliyorsan hadi oku da görelim” derler beni kızdırırlardı. Bende cüzleri çıkarır öğrendiğim sureleri bir makam üzere okumaya başlardım. Ben böyle kasıla kasıla okudukça , annem “aferim. Maşallah benim oğlum akıllı. Okuyup hoca olacak” diyordu.nedense annemin, bu okuyup ta hoca olacak , demesinden hoşlanmıyordum. Zaman zaman öğle sonraları hocamız şekerleme yapardı. Oturduğu yerde uyuya kalırdı. O zamanlar bize gün doğardı. Kendi aramızda fısıldaşmaya başlardık. Bazen uyanır gibi olurdu. Biz hemen hiçbir şey yokmuş gibi derslerimize çalışmaya başlardık. Bizden ,daha büyükçe biri de kalfamızdı.onu kızdırmaya hiç gelmez,hemen bizi hocaya şikayet ederdi. Kimileri iltimas geçsin diye ona gizlice kuru incir verirlerdi. Tabi evinde kuru incir basabilenler bunu yapabilirdi. Bizim gibi bundan mahrum olanlar kalfaya kafa tutamazdı. Bilemediğimiz yerlerde kafamıza vururdu. Bazı çocuklar ona karşı gelir, onlarda ona vururlardı. İşte o zaman “gelsin falaka”. Ben falakadan çok korkardım. Bu yüzden oldukça uslu sayılırdım. Kışın mescidin bir odasında, yazın ise, avlusunda hasırların üstünde okurduk. Avluda bir dut ağacı vardı. Dut zamanı tıpır tıpır üstümüze düşerdi. Hocadan korkumuzdan görmemiş gibi yapar , hoca başka bir yere bakınca hemen ağzımıza yolcu ederdik. O zamanlar adetti,birincisi hac’dan döndüğünde,ya da birsinin erkek çocuğu dünyaya geldiğinde , “Neşide” için bize haber salardı. Hoca’ya hemen emir verir, yada “öğleden sonra gelin” derdi. Biz birileri gelipte bizi “Neşide”ye çağırdığında bayram ederdik. Pür neşe sıra olur yola koyulurduk. Ev sahibi zengin biriyse Neşidemizi ona göre okurduk. Bazı yaramazlar mahsustan falso yapar,kalfa tarafından hemen şiddetli bir çimdik yerdi. Canı yanan hizaya geleceği yerde inadına tekrar falso yapardı. Bunu yapanlar çoğunluk hali vakti biraz iyice olanlardı. Hoş bizim oturduğumuz semt “Tırhalli ,hepsi bir bir halli” takımından dı..
Babası olan , olmayandan daha güçlüydü. Hoca bile ,bu nazlı takımına biraz iltimas geçiyordu. Belki ,bana öyle geliyordu. Çünkü “senin baban ne iş yapar?”diye sorduklarında , ben çoğu zaman bir cevap veremezdim. Doğrusunu söylediğim zaman “vah vah. Bunun babası hapisteymiş” derlerdi. Ben onların bu alaycı lafları karşısında çok kızar “benim babam Fransız polisini vurdu. Gavurlarla döğüştü. Sizin babalarınız korkak. Benim babam Asım beyle, Hakkı beyle birlikte Fransızlara karşı harpetti” derdim. Bazen bunun etkisiyle beni rahat bırakırlardı. Bazen de mızıkçılık yaparlar,suçlu oldukları halde beni hocaya şikayet edip döğdürmeye çalışırlardı. Hoca hep, onları haklı görür , kulağımı bükerdi. Ağlamamak için gözümden yaşlar ininceye kadar direnir, hiç ağlamazdım. Her Perşembe günü “Hamislik” denilen haftalık ücreti getirmeyenlere hoca pek ses etmezdi. Çoğu çocukların babaları esnaftı. Paraları olunca hepsini birden verirlerdi. Bense ,babam hapiste olduğu için “Hamislik “getirmiyordum. Bunu bilen çocuklar,çok zalimleşiyorlardı. Hoca evine bir şey gideceği ve bir iş yapılacağı zaman beni gönderiyordu. Para verenleri değil. Bu beni etkiliyor olmalıydı. Git gide içine kapanık bir çocuk olmaya başladım.
Hocamızın çocuğu olmamıştı. Belki bize karşı sertliği oradan ileri geliyordu. Bir gün yine Neşideye çağırdılar ,biraz uzaktı gittiğimiz yer. Hoca efendinin kemal adında bir üvey oğlu vardı. Çok yaramazdı. Gittiğimiz evin Neşidesinden dönerken yolda bizi gören birileri “bize de gelirmisiniz. Bir çocuğumuz oldu.” Dediler . o zamanlar bende kalfalığa yükselmiştim. Ne söylediysem dinletemedim. Kemal, hocanın oğlu sayılırdı. Benim itirazıma “sen karışma. Ben babama anlatırım. Kızacağı yerde sevinir. Akşama oruk’la bir künefe yeriz” diye diretti. O bizden hayli büyüktü. Çocuklarda bu teklife gönüllü oldular. Haylazca başladılar. O evin Neşidesini söyledik. Dönerken bu kez, başka bir evden çağırmasınlar mı?. “Ben olmaz ,hocanın haberi yok. Hepimizi falakaya yıkar” dedimsede dinletemedim. Okula geldiğimizde azad vakti çoktan gelip geçmişti. Hoca bizi pür hiddet karşıladı. İleri gelen beş kişimizi bende dahil, falakaya yatırdı. İlk son defa falakaya yatmam budur. Sanki başımıza geleceği bilirmşim gibi itiraz etmiştim. Ama , hocaya bunu bir türlü anlatamadım. Kurunun yanında yaşta yanar misali bende yandım. Bu çok onuruma dokunmuştu. Hiçbir suçum olmadığı halde,haksız yere dayak yemek çok ağırıma gitmişti. Ertesi gün okula gitmedim. Bir ertesi gün daha. Baktım, hocam bizim evi bilen birini göndermiş. “hocaefendi seni istiyor” dedi. Gitmekten başka çare yoktu. Hocama karşı gelemezdim. Annem ikide bir “hocanın vurduğu yerde,gül biter” diyordu. Hocamızdan hem korkar, hem sayardık. Gittim beni karşısına aldı “bak yavrum. Sen, bu kemalden neler çektiğimizi biliyorsun. Yengen hep seni sorup durdu. Biz seni evladımızdan daha çok severiz . hadi eve git. Yengen seni istiyordu. Bir daha da benden habersiz kim çağırırsan çağırsın Neşideye falan gitmek yok” hocamın böyle gönlümü alması,hoşuma gitti. O da haksızlığını anlamıştı. Neyse ,okulda bu olaydan sonra itibarım arttı. Herkes bana daha saygılı olmaya başladı. Hoca üvey oğlu kemali de bir tamirciye çırak verdiler. Hiç mi hiç okumaya niyeti yoktu. Hatta , elifba’yı bile sökememişti. Ben Kuran’ı Kerim’i ikinci kez hatmetmiş , üçüncüye başlamıştım. Hoca, sırasıyla her gün bizi Kuran’ın yüzünden okuturdu. Ezberletmezdi. Kuran dersimiz bitince , levhalarımızı çıkarır ,hesap derslerine başlardık. Bu toplama(cem),çıkarma (tarh),çarpma (darp) dan ibaretti. Kerat cetvelinide ezberledik. Sonra, yazı derslerine başlardık. Defter masrafımız olmasın diye yazılarımızı levhalarımıza yazardık. Yazı tahtamız yoktu. Sıra mı? Ne gezer,herkesin minderi vardı.

“ANA BUNLAR KİM?”

“ANA BUNLAR KİM?”
Annem elimden tutmuş, çarşıya öyle inmiştik. İlk defa başı kırmız fesli elbisesi yeşilimsi renkte, tıpkı mahalle bekçimiz arif ağaya benzeyen birilerini görünce, çocuksu bir merakla anneme sormuştum “Ana bunlar kim? Niye yüzleri kara?” annem “ sus. Yolda konuşulmaz, ayıp.” Demişti , ama ben o yaşta ayıp’ın ne olduğunu Bilirmiyim? Biraz sonra körü başındayız. Bu sefer, sırayla dizilmiş önlerinde trompet takımı borazan öttüren askerleri görünce hem şaşırmış, hem de ilk defa sesini yakında duyduğum borazanlar, çok hoşuma gitmişti. Azarlanacağımı bile bile “ ana niye söylemiyorsun? Bunlara ne derler?”dedim. “bunlar Fransız gavurunun askeri. Talime gidiyorlar. Babanı bunlar hapsettiler.” Ben yine soruyorum “herkesin babası niye hapiste değil? Niye beni Halep’e götürmüyorsunuz? Babamı görmek istiyorum. Mektuplarında hep beni görmek istiyormuş”. Ben böyle konuştukça,zavallı annem gözyaşlarını tutamıyordu. Ben nede ağladığını bir türlü anlayamıyordum. Benim böyle konuşmama dayanamıyor “baban Fransızlarla döğüştü. Polis İlya’yı vurdu.onun için onlarda onu ayağından vurarak yakaladılar. Bu gavurların hepsi bize düşman. Bu mahalle gavur mahallesi. Ermeniler de,Hıristiyanlarda,fellahlarda bizi sevmezler. Hepsi bize düşman. Yetti mi? Anladın mı?” bütün bunlardan bir şey anlamıyordum. Düşman ne demekti? Hapis edilmek ne anlama geliyordu?. Ermeni ve Hıristiyan,fellah ne demek? Bunları aklım ermeye başladıkça anlayacak ve yorumlayacaktım. Fellahları biraz biliyordum. Fırıncımız usta Haşim için fellah deniliyordu. Bir de halamların oturdukları yakınımızdaki Çağıllık mahallesinde oturuyorlardı. Ayrılık onların Arapça konuşmasından ileri geliyor olmalıydı. O zaman öyle düşünmüştüm. Neden bizim gibi konuşmuyorlar,diye düşünürdüm. Onların çocuklarıyla da konuşmazdık. Hep aşağılarlardı onları. Bunun nedenini sonradan anlayacaktım…

Babamı isterim 4

Bir de,en küçük yaşlarda bile olsa bazı olayları insan bir türlü unutamıyor. Rahime ablamın anlattığına göre,iki buçuk yaşında ancak varmışım. Hastane gibi bir yere gittiğimiz ve orada bana bir kupa içinde süt içirdiklerini anımsıyorum. Sonraları bunları anlattığımda,hep hayret ettilerdi. Babamın ayağındaki yara çok azmış. Mecbur olmuşlar,Suveyke’de eski bir konakta açtıkları dispansere yatırmışlar. Burada 6 aya yakın tedavi görmüş. Sık sık beni babamın yanına götüren ablam,bunu duyduğunda hayret ederdi. “nasıl hatırlarsın? Daha o zaman bir kımık çocuktun. Ancak iki buçuk yaşındaydın” derdi. İşte bu sıralarda babamın ayağını kesmeye kalkmışlar. Hıristiyan doktor Basil Huri “çavuş ayağında hayır yok. Gel razı ol. Kangren olmuş. Keselimde kurtul, böyle çekme” demiş. Babam “bunlar bana düşman. Mahsustan kesecekler, beni sakat bırakacaklar” diye düşünürmüş. Orada bir de doktor Alber adında Hıristiyan doktor daha varmış. Bu ayak kesme işine karşı çıkmış. Doktor Basil’in yüzüne karşı “sende hiç vicdan yok mu? Böyle bir yiğide nasıl kıyarsın? Böylesini analar yüz yılda bir doğurur. Kesemezsin. Başına iş açarım” demiş. Basil “ben operatörüm,bu benim işim. Sen kendi işine bak. Kesilmeden ayağı kurtaramam” demiş, ama cesaret edipte kesememiş. Alber babama gelmiş “bak çavuş basil ayağını kesmek istiyor. Sakın razı olma. Ayağın tedavi ile iyi olur. Benden söylemesi ,gençsin,sana acırım” deyince zaten şüphelenen babam,iyice diretmiş. Arkadaşlarına haber salmış. Amcam babamın bütün yakın arkadaşlarına haber uçurmuş. Basili sıkıştırmışlar “eğer böyle bir şeyi yaparsan vallahi sülaleni kuruturuz” . babamın ayağının kesilmesi için ,meğer doktor basile rüşvet verilmiş. Kim mi vermiş? Özbeöz Türk oldukları halde , Fransızlarla iş birliği yapan ağa takımı. Peder onları her gördüğü yerde yüzlerine karşı “siz hadi kuldan utanmadınız, Allah’tan damı korkmadınız? Düşmanla iş birliği yaptınız. Vatan millet hainisiniz. Sizin yüzünüze tükürmeye bile değmez.” Demesine, belediye kahvesini bastığı zaman ,hepsine birden ,isim zikrederek söğmesine kinlenmiş,daha bir içerlemişler. Böyledir işte insanın gözü dönmeye görsün..
Bu iki anı benim için çok önemlidir. Çocuk yüreğimde açtığı yara hala kapanmış değil. Bu süfli insanların varlığı, her toplum için yüz karasıdır. İçinde böylesileri barındırdığı için! Bu gibi asalaklar, her devirde “ gelen ağan, giden paşam” felsefesini ilke edinmiş sürüngenlerdir. Sahip oldukları servet sayesinde, mevkilerini korumasını bilmiş, bunu kim gelirse gelsin iyi becermişlerdir. Hala da öyle değil mi? Hele ,bazı esnafın onlar geçerken, yerden temennalarla ayağa kalkmaları bu süfli yaratıkları selamlamaları yok mu? Rastladığım zaman tüylerim diken diken olurdu. “Utanmaz adam” romanını kaleme alan H.Rahmi Gürpınar,sanki bizim bu yüzkaralarını görmüş. Yada her zaman ve mekanda bir türlü kökleri kurutulamayan bu takımın İstanbul’daki kopyalarına rastlamış. Her zamanda şeytanlaşanlar,insanları sömürenler ve bunların soyunda gelme, hiçbir manevi değer yargısına bağlı olmayan kimliksizler takımı vardır. Kendi çıkarları için güçsüz insanları ezip geçen, kubur fareler..

Babamı isterim 3

Korktuğumuz başımıza geldi. Fikriye 4 yaşında var yok. Sen 2 yaşındasın. Sabriye daha o zaman karnımda. Bizimkini kışkırtmışlar. Belediye kahvesinde Ermeniler başta gavurlar dinimize her gün küfür ediyorlarmış. Dillerine geleni söylüyorlarmış. Ne Kemal paşa kalıyor,ne başkaları.Babanıza bunları ulaştıranlar “çavuş ne yapacağız? Bunlara haddini kim bildirecek? Bu durumları görmemek için savaşmadık mı?” derlermiş. Her gün yeni bir şımarıklık olmaya başlamış. Kimse çıkıp bir şeyler söylemiyor. Babanız doldukça doluyor. Nihayet dayanamıyor. Tek başına gidip belediye kahvesini basmış. Kahveyi dağıtmış. İçi tıklım tıklım. Hepsi içiyorlarmış. Bıçaklarını çıkarıp masaların üstüne saplamışlar. Arada da havaya tabanca sıkıyorlarmış. Tam bu sırada kapıyı tekmeleyip içeriye dalmış. Hepsine birden söğmüş. Haçlarına,saliplerine, papazlarına, cumhur başkanlarına en ağır hakaretlerde bulunmuş. İçeridekilerin çoğu atlarına atlayıp,kaçmışlar. İçeride kimse kalmamış. Karşı koyan da olmamış. Bu sırada polisler sarmışlar etrafını. Polis İlya onu teslim almak istemiş,babanıza çekmiş bıçağını birkaç kere saplamış “isterse öldürürdü” diyorlardı. İyi ki öldürmemiş. Yoksa ,onu ipte sallandırmak için can atıyorlardı. Çokları zaten fırsat kolluyorlardı. Böyle yaparak onu tuzağa düşürdüler. Alıp milis çukuruna atmışlar. Kimse gidip sahip çıkmıyor.
-ana milis çukuru nasıl bir yerdi?
-nasıl olacak. Allah düşmanımı düşürmesin. Hela çukuru gibi bir şey. Oraya attıklarını öldürmek için atıyorlarmış. Zaten ayağı yaralı. İlya kafiri tabancasını boşaltmış. O yaralı halinde acımadan atmışlar çukura. Şimdiki hapishanenin arkasındaydı. Üstüne tahta koymuşlar. Zaman zaman gelip şeylerini (küçük abdest) yaparlarmış. Millet bunu duyunca galeyana geldi. Amcanı da yakalayıp hapsetmişler. Çünkü amcanız “ağamı vurdular! Onu yakalayacaklar!” diye boydan boya çarşıyı ayağa kaldırmış. “sen halkı galeyana getirdin. Suçlusun” diyerek onu da tutukladılar. Ben kadın başımla ihtiyar ninenizle yine kaldım mı ortada? Kadınım elim kolum bağlı. Mahkemelerine bile gidemedim. Burada mahkeme olmasını istemediler. Çok kalabalık oluyormuş. Kaçırılacak diye korkmuşlar. Milliyetçi ağalar yardımcı oldular. Halk çok galeyana gelmişti. Onun için Halep’e götürdüler. Haberimiz neden sonra oldu! Dert üstüne dert. Sizi bu hale getirinceye kadar ben neler çektim..
Biz çocuk aklımızla bu olayları yorumlamaya kalkar, kendi aramızda tartışırdık. Bir gün amcam “Kemal’i hazırlayın, babasına götüreceğim. Ağam kaçtır mektup yazıyor. Bir türlü götürmek kısmet olmadı. Yarın sabah erkenden yola çıkacağız.” Deyince, dünyalar benim oldu. O sıralar 6 yaşındaymışım, Halep neresi, nasıl gideceğiz, bir şey bildiğim yok. O zamanlar yerli karoseri daracık otobüsler vardı. Eski at arabacılar, kamyonları otobüse çeviriyorlardı. Bizde, otobüse makine derler. İşte böylesine daracık,eski,harap bir makineyle yola çıktık. Otobüsün üzerine yük ve yolcu alıyorlar,yollarda indirip bindiriyorlardı. Mevsimin ilkbahar olduğunu,çuvallar dolusu yeşil erik yüklediklerinden anlıyorum. İlk defa böyle bir yolculuğa çıkıyordum. Hayalimde canlandırdığım baba mı görecektim. Halep’i görecektim. Halep şöyle, Halep böyle, tıpkı bir masal gibi anlatmışlardı. Kocaman saat kulesi varmış. Görenler anlattıkça Halep gözümde bir efsane kenti gibi canlanırdı..
Yüz kilometrelik yolu,ancak akşama doğru bitirdik ve Halep’e vardık. Her halde bir hana yerleştik. Avlusunda attan, eşekten, deveden adım atacak yer yoktu. Deveyi nadiren de olsa görmüştüm. Çarşıya indiğimde, katar halinde geçişlerini hayretle izlerdim. Sabah olunca “haydi kalk bakalım şimdi babana gidiyoruz. Onu görünce sakın ağlama emi” dedi amcam. Hemen sevinçle kalktım. Şetariye entarimi giydim. Şetariye ipekli ve yollu bir kumaştı. Parlak rengi göz alıcıydı. İlk defa,babama gideceğim için özel olarak dikilmişti. Ayağıma sandal almışlardı. Kıyafetim bana göre bayramlık sayılırdı. Bir büyük binanın önünde beklemeye başladık. Ana baba günü sanki. Çok kalabalık vardı. Mahkumların aileleri gelmişler içeri girmek için sıralarının gelmesini bekliyorlardı. Başları Agel ve Hataylı bedevi Araplar,aşiret giysileri içinde kadınlar,çocuklar,ellerinde getirdikleri her çeşit hediyelerle bir panayır görünümündeydiler. Bütün bu kalabalığı, binaları,büyük bir hayretle izliyor,amcama,soru üstüne soru yağdırıyordum. Zaman zaman azarlandığımda oluyordu. Ama unutup yine soruyordum. Neyse,bizimde sıramız geldi. Jandarmalar üstümüzü başımızı aradılar. Bizi öyle içeriye aldılar. Demir parmaklıklar,kapıların gürültüyle kapanması,beni iyice korkutmuştu. Çok gürültü vardı. Kimin ne söylediği anlaşılmıyordu. Karşılıklı konuşanlar habire bağırıyorlardı. Bu durum karşısında serseme dönmüştüm. Amcam babamın adını verdi “kamil Arafet çavuş” birkaç kere bağırdılar. İsmi okunanlar geliyorlar. Amcam gardiyana Arapça bir şeyler söyledi,eline de bir sekizlik tutuşturdu. Adam parayı alınca, kapıyı açıp beni aralığa saldı. O sırada,babam gelmiş. Ben onu tanımıyorum. Amcam bağırıyor “kemal bak,bak oğlum. O senin baban. Hadi elini öpsene” deyince koştum babama sarıldım. Ama demir parmaklıklar engel oluyordu. Ağlayacağım ,ağlayamıyorum. Boğazıma bir şeyler oluyor. Amcam “sakın ağlama” demişti ya. Ağlayamamak ne kötüymüş meğer. Babamın gözünden akan yaşlar,yüzümü ıslatmıştı. Bana hep bir şeyler soruyordu. O ,ne söylerse söylesin,ben “ÇIK” diyormuşum. Her halde şaşırdığımdan olacak. Bir süre sonra vakit doldu. Bizi zorla çıkardılar. Kimse çıkmak istemiyor. Gardiyanlar azarlıyorlar,kadın, çocuk demeden ite kaka çıkarıveriyorlardı. Sonra Halep’in çarşısını gezmeye başladık. Cami Zekeriya diyorlar, kocaman bir camiyi de gezdik. Avlusunda güvercinler vardı. En çok bunu, bir de saat kulesiyle tatlıcı dükkanında yediğim içi kaymaklı şebiyet tatlısını ve mor renkli marulları, hala dün gibi anımsarım. Halep denilince gözümde bunlar canlanır.

Babamı isterim 2

-Babanızı seferberlikte daha 16 yaşındayken askere almışlar. Sık sık anlatırdı. Çanakkale’de uzun zaman düşmanla göğüs göğse çarpışmış. Ayağından ağır bir yara alınca,İstanbul’a hastaneye kaldırılmış. Daha iyi olmadan topallaya topallaya onu Adana’ya göndermişler. Adana’da kanun çavuşluğu yapmış. Yani inzibat çavuşu olmuş. Derken devletimiz gavura yenik düşmüş. Mütareke yapılmış. Biz kadınlar olayların dışında gibiydik. Harp sıralarında bütün halk büyük sıkıntılar içindeydik. Unu,bulguru,yağı olanlar rahat. Bulamayanlar ot yediler. Ot yemekten insanların ağızları yeşil yeşil olmuştu. Günde 15-20 çocuğun ölüsü kalkıyor. Kimsesiz olanlar sokakta kalıyordu da, belediye kaldırıyordu ölülerini. Zengin takımı ağalar,konaklarına çekilmişler her bir şeyleri var. Kimseye koklatmıyorlar. Hele köprünün iki geçesine dizilen ihtiyarlar “açız demiyorlar mıydı? Yürekler dayanmaz. Babanız böyle bir ortamda Antakya’ya geldi. Böyle bir ortamda terk-i silah etmek ona dert üstüne dert olmuş. Üstelik askerlerimizde çekildi. Herkes başına buyruk oldu. Araplar Şerif Faysal Hükümeti kurdular. Meydan onlara kaldı. Derken İngilizler kentimizi işgal etmişler. Biz kadınlar bunu erkeklerden duyuyoruz. Dışarımı çıkabiliriz? Sonra İngiliz gavuru çekilmiş. Çok geçmeden,arkasından dağlara taşlara gelesice Fransız gavuru geldi. Siz o zaman şu Fellahlarla Ermeni ve Hıristiyanları görecektiniz. Yapmadıklarını komadılar. Şımardıkça şımardılar. Fransız’larla birlik oldular Müslümanlara yüklendiler. Her tarafı yağma etmeye başladılar. Kimse evinden dışarı çıkamaz oldu. Herkes kan ağlıyor.”nedir bu başımıza gelenler? Sebep olanların Allah soyunu kurutsun!Allah bin belalarını versin. Kuduz kurtlara uğratsın” diye beddua ediyordu.
O zaman kadınlarda ar haya vardı. Herkes olur olmaz şeyler için sokağa mı çıkabilirdi? Ancak hamamdan hamama. İşte bu sıralarda hamama giden kadınlara gavur askerleri sarkıntılık etmeye başlamışlar. Her gün çok kötü şeyler işitiyorduk. Bunları duyduğumuzda ödümüz kopuyordu. Kimsenin ağzını bıçak açmıyordu. Yavaş yavaş ortalık yatışır gibi olmuştu. Babanızla bu sıralarda evlendik. Bilirmiyim başımıza gelecekleri…Bir gün eve geç geldi. Hoş erken geldiğide yoktu ya. Baktım biraz düşünceli. Boyuna bıyığını yoluyor. Ne zaman bir şey düşünse öyle yapardı. “Hadi Rahime’yi hazırla. Erkenden Kuseyr’e Beberte’ye gidiyoruz. Biz dağa çıkıp Fransız’larla savaşacağız” sanki başımdan kaynar sular döküldü. Biz şey soramıyorum,ne haddimize. Meğer eli silah tutan Müslümanlar çeteciliğe başlayacaklarmış. Gizliden gizli,söylemişler. Bazı vatansever ağalar başta Suphi Bereket,Ahmet Türkmen ve kardeşi Abdülğam ağa,Nafi Misiki, ve daha bir çok eşraf buna karar vermişler. Kömürçukurlu hoca Ali efendi bir gece gençleri toplamış. Şöyle demiş “bakın gençler. Bu kentin namusu sizden sorulur. Fransızlar kentimizi işgal edeliberi olanları sizde görüyorsunuz. Karılar gibi evlere saklanıp oturmak bize yakışmaz. İki paralık Fellahlarla gavurlar adam oldular. Tafralarından geçilmez oldu. Devletimiz yıkıldı. Evet ama eli kolu bağlımı oturacağız? Maraş,Aydıntap,Urfa,Adana,Mersin kaynıyor. Oralarıda Fransız kafiri işgal etmiş. Ordaki Müslümanlar silaha sarılmışlar bile.. biz ne güne duruyoruz. Eğer Müslümansanız,dağa çıkıp Fransızlarla harp edeceksiniz?” demiş. Babanız Din-Vatan-Millet konu oldu mu geri mi kalır? Hemen atılmış “hocam Din ve Milletimiz için canımız feda olsun” deyip. Mushaf-ı Şerife el basmış. Bunları çok sonra duyduk. Kendi anlatmaz. O gece yol hazırlığı yaptık sabah namazını kılıp yola çıktık. Yolda bizden başkalarıda vardı. İlk dağa çıkanlar 11 kişi idiler. Sonraları gün geçtikçe çoğaldılar. İlk zamanlar Beberte’ye gelip giderlerdi. iş kızıştıkça,gelişleri seyrelmeye uzun zaman gelmemeye başladı. Her gidişinde arkalarından dualar okur,öyle yolcu ederdik. Tekrar ne zaman dönecekler,onu ancak Allah bilir! Her gün bir ümitle yollarını gözlerdik. Daha önceleri düşmanla iş birliği yapan tüm İslam düşmanları, bizimkiler dağa çıkıp çeteciliğe başladıktan sonra,kuyruklarını kısıp köşelerine çekildiler. Önceleri meydanı bol buldukları için, önlerine çıkanlara eziyet ediyorlardı. Gavurlarla karşılaşmamak,onların hakaretlerini görmemek için işi olan bile hükümete gitmiyordu zaten rüşvet alamayınca kimsenin işi de görülmüyordu. Adana’lılar, Hacı Nihat ağa ve kardeşleri ve daha bir çokları arkalarını Fransız’lara dayamışlar,bir dedikleri iki olmuyordu. Babanlar için “bunlar eşkıyadır. Nasıl olsa hükümet haklarından gelir. Hepsinin yakında ipte sallandığını göreceksiniz! Koskoca Devlet-i Muazzama ile başa çıkılır mı? Fransızlar kendilerine itaat edenlere hiç iliştiler mi?” gibi yavan,haince sözlerle halkı zehirlemeye çalışıyorlardı. Bizimkilerden gelen haberler iyiydi. Her gün bir başarı kazanıyorlardı. Fransızların jandarma ve milislerini,tahsildarlarını yakalayıp ellerindekileri aldıkça,ünleri yayıldıkça yayılıyordu. Fransızlar Hakkı beyin annesini ve 5 yaşındaki oğlunu kaçırmışlardı. Çetecilik yapanların ailelerini tutukluyorlardı. Cemil amcanız Antaya’da kalmıştı. Başına geleceği ne bilsin. Onu da yakalayıp hapsetmişler.”Ağan nerede söyle yoksa senin için çok fena olur” oda demiş ki “Ağamın yerini siz benden iyi bilirsiniz. Dağlarda karşınızda değimli? Niye bana soruyorsunuz?”biraz eziyet etmişler “gelip teslim olmazsa hepinizi öldüreceğiz” demişler. Biz bunu duyunca çok üzüldük. Neneniz yanımızdaydı. Döğünüp durmaya başladık. Babanlar hapishaneyi basacaklarını hiç kimseye söylemeden gece yola çıkmışlar. Bizim haberimiz yoktu. Birde baktık ki, hapishaneyi basıp tüm mahkumları kurtarmışlar. Bundan sonra,aldılar yürüdüler. Sayıları çoğaldı 2 binin üstüne çıktı. Sonraları Maraş’tan kuvvet geldi. Asım bey çekilmişti. Bedri beyde gelip çetelerin başına geçince “Kuvayi Milliye” oldular.
- Anne nedir Kuvayi Milliye? Hep Beberte’mi kaldınız?
- Hani sözümü kesmeyecektiniz? Anadolu ile birleştiler demek. Beberte’de 4 seneye yakın kaldık. Baslıka’da nenenizin akrabaları vardı. Biraz orda,biraz burada kaldık. Hepsinden Allah razı olsun. Kuseyr köyleri Antakya bombalandıkça her defasında kendilerine sığınan herkese yardım ettiler. Ekmeklerini bizimle paylaştılar. Onlarda zaten sıkıntıda,ama ,gönülleri zengindi,sonunda Fransızlar Ankara’yla anlaşmışlar. Özdemir bey bu yüzden askerlerini geri çekti. Biz ortada kaldık. Ne olacak bilmiyoruz. Fransızlar hapsettikleri kimseleri serbest bıraktılar. Çetelerede haber saldılar “ gelir silahlarınızı teslim ederseniz sizi affedeceğiz. Kimsenin kılına dokunmayacağız” demişler. Kimse gidip teslim olmadı. Gavurun sözüne inanılır mı? Bazı kimseler düşmanın bu sözüne inanıp kente gelip gitmeye başlamışlardı. Şüphe üzerine “sen çetecilik yaptın. Gel bakalım” diyorlar yakaladıklarını kışlanın arkasında öldürüyorlardı. Her gün silah sesleri geldikçe halk, durumu bilirmiş. Bunları duydukça “yine bir müslümanı şehit ettiler. Kara topraklara gelesin kafir. Ocağınız söne harap ola!.. Tahtalara gelesiniz. Parça pinçik olasını!” diye beddualar ediyorduk. Allah bizimki,bizide bir zaman kente göndermedi. Kendisi gizlice gidip geliyordu. Giderek durumlar düzelmeye başladı. Baktık ki,bir tehlike yok,bizde indik. Baban bu evi satın aldı. İyi i satın almış. Yoksa şimdi ortada kalırdık. İndik, ama yinede içim hiç rahat değil. Babanız ele avuca sığmayan biri. Çünkü Ermeniler,Hıristiyanlar,Fellahlar ortalığı yine boş buldular ya. Şımardıkça şımardılar. O günleri Allah bir daha göstermesin. Şimdi yine rahat değiliz ama o zamanlar çok korkunçtu.

Babamı isterim -1

“BABAMI İSTERİM”
Fransız’lar babamı alıp hapsettiklerinde iki yaşındaymışım..
Günlerce “babey” diye ağlamışım. Ben babey diye ağladıkça zavallı annemin iki gözü iki çeşme oluyormuş. “babamı isterim” dedikçe, üzerine karabasanlar çöküyormuş. Nasıl basmasın: Rahime ablam 11,Fikriye ablam 4 yaşında bir çocuk..o zaman “Yarabbi ben bu 3 çocukla yapayalnız ne yapacağım? Bizi imdad eyle!..” diye Allaha yalvarır,yakarır içini dökermiş!..
Benim böyle ağlamam komşularında yüreği dayanmaz, tüm çevremiz dertlenir “Allah şu kadına sabır ihsan eylesin. 3 çocukla genç yaşında ortada kaldı. Arafet çavuşu bu kafir Fransızlar sağ komazlar. Tüm gavurlar onun ölüsünü dirisini arayıp duruyorlardı. Kamil ağa kendi ayağıyla gitti ellerine düştü! Kime yanalım? Yaralı olarak “Milis Çukuru”na atılan kapı gibi bir yiğide mi,gözleri kan ağlayan şu kadına mı? Kimseleride yok sayılır. Neneleri Mevreşe kadınlar amcaları Cemil de almasa,tümden perişan olacaklar. Hazıra dağ dayanmaz. Allah kimsenin erkeğini evinden ırak eylemesi!” der ağlarlarmış. 

İçim dışım zaman-4

Yazmaya niyetlendiğimiz şu anda,bu düşünce ve bu ruh hali içinde rabbimizden yardım dileyerek işe başlıyoruz. Pek tabi olarak,anılarımızın ağırlığı 65 sonrası oluşturacak. O güne kadar ki anıları bir özet olarak vermek daha iyi olacaktır. Doğup büyüdüğüm coğrafya parçasının “Fransız Gavuru” tarafından işgal edilmiş olması, o dönemlerin de üzerimizdeki etkisi önplanda olacak ve Hatay’lıların Batı’nın bu şımarık üyesine karşı yaptıkları olağanüstü mücadelesi,dile getirilmeye çalışılacaktır. 

İçim dışım zaman- Niyaz

Cenabı Hak biz insanları “Akıl” gibi olağanüstü nimetle, ruh gibi bir Cevher’le ve İrade-i cüziye ile donatmasına karşın, biz ne yapıyoruz?
Düşürülmek istendiğimiz tuzaklara bilinçsizce yakalanıyoruz. Bu halar bu verilen değere,yani emanet’e ihanet değil de nedir? Tersine çalıştırılan irade! Kullanılmayan bir akıl!!
Hapsedilen bir can! Boşa geçen zaman!..
Yaşadığımız şu zaman diliminde iyi-kötü bir şeyler yapmaya çalıştık. Tüm kötülükler,hata ve isyanlardan Yüze Rabbimizin Rahmet ve Merhametine sığınırız! O affedicidir! O merhametlidir!..
Hata ve isyana bilerek talip olmadım. Bilmeyerek,istemeyerek,sehven yaptığımız bir çok şey var…”Nefs muhasebesi” yaptımızda “Hata-Sevap” önümüze düşmektedir. Eyvah demekten “Tövbe” kapısına koşmaktan gayrı elimizden bir şey gelmiyor!..
Tesellimiz “Müminin amelinden çok,niyeti efdal’dir” Hadis’idir!.. bu yüce Peygamberimizin muştusudur. Her zaman niyetimiz aziz milletimize ve yüce davamıza yeterince hizmet edebilmek olmuştur. Her zaman bir mekanda Hakkı ve sabrı tavsiye, yani “Tebliğ” edebilmektir gayemiz. Rabbimizden niyazımız son nefesimize kadar bizi bu doğru yol’dan ayırmasın!

İçim dışım zaman -Boşa çiğnenen dünya

Bütün bunlar  içimde hala kor bir ateş gibidir! Yıllarca boşa kürek çekmek!..”Dünyayı boşa çiğnemek” içimde bir ukde’dir.
Bunları düşünürken,kafama takılan bir çok soruları var. İnsanlara yol gösterecek konumda oldukları halde, bu ruhu kavrulan insanların elinden tutmayanları,ilmiyle eylem yapmayanları bir türlü affedemiyorum. Neden insanlara yardım etmiyorlar? Sayısız insan maddi be manevi bir bunalımın pençesinde kıvranırken “Takva” nın inceliklerine dalanları bir türlü anlayamıyorum. Köşeleri mesken edinen ve toplumdan kaçanları anlamak kolay değil..
Benim 40 yalına gelinceye kadar akrebin kıskacında kalmama seyirci kalanları affetmek kolay mı? Neden birileri çıkıpta : “nereye gidiyorsun? O yol çıkmaz sokak” demedi? 22 yaşında bir genç çıkıpta elimden tutuncaya kadar.. 

İÇİM DIŞIM ZAMAN- Sunum

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adı ile..
Hamd alemlerin Rabbine,salat ve selam onun peygamberine ve güzide arkadaşlarına olsun.
Zorluk işe başlayıncaya kadardır.Kendi anılarımı yazmak için günlerdir “İnşallah yarın başarım diyordum” ama aradan bir çok yarınlar gelip geçti. Merhum pederim Kamil Arafatoğlu (Çavuş) un Emperyalist Fransızlara karşı yaptığı savaşı,başından sonuna kadar içeren bir kitap yazmayı ta genç yaşımda düşünmeye başlamıştım. Çocukluğum ve gençliğim(1824-1938 ikinci dönem) kısmen savaşın içinde geçti. Bir süre önce,babamın kitabını “İhanete Uğrayan Devlet!” adıyla yazıp bitirmek nasip oldu. Bundan cesaret alarak,şimdi kendi hayatımı,yanlışlıklarıyla,hatalarıyla ve sevaplarıyla yazmaya başlıyorum.